LỆ CHI VIÊN

Bộ Sử Việt Nam, lưu truyền hậu thế
Có chuyện đau lòng: “án Lệ Chi Viên” (1)
Kể về ông Nguyễn Trãi, bậc Đại Hiền
Lại bộ Thượng thư, triều vua Lê Lợi
Cuối cuộc đời, bị khép oan trọng tội
Phải tru di tam tộc, quá thương đau!
Chuyện tích xưa, xin thuật lại như sau:

Khoảng thời gian, cách nay sáu thế kỷ
Thuở ấy, Nước ta bị Tầu cai trị
Tổ Quốc điêu linh, dân tộc lầm than!
Lớp sĩ phu, thường bí mật lo toan
Tìm phương kế, diệt ngoại xâm, cứu Nước
Bọn giặc Tầu, cũng lo đề phòng trước
Ra tay tàn sát, các nhóm đấu tranh!
Chúng bắt được ông Bảng nhãn Phi Khanh
Đóng vào cũi, đem về Tầu, trảm quyết!

Nguyễn Trãi là con, khóc thương thảm thiết!
Đi theo cha, đến tận Ải Nam Quan,
Phi Khanh vời Nguyễn Trãi tới bảo ban:
–“Con đừng theo cha, khóc than vô ích!
Hãy trở về, tìm phương trừ bạo nghịch
Trả thù cho cha, rửa nhục Sơn hà!”
Trãi quỳ lậy cha!... Rồi trở lại nhà



Kể từ đó, ông nung rèn ý chí
Về kiến văn, ông đậu bằng Tiến sĩ
Về kinh bang, ông thao lược tinh tường.
Kịp khi nghe tin, có Bình Định Vương,
Ở đất Lam Sơn, dấy binh khởi nghĩa.
Ông liền tới, xin xung vào chiến địa
Dâng lên vua, bài “Kế sách bình Ngô”
Toàn bản mật văn, rất đẹp ý vua,
Ngài dùng ông, làm Tham mưu Tể Tướng

Vua Lê Lợi (2), nhờ có ông dưới trướng
Suốt mười năm ròng, chinh chiến can qua
Dẹp tan quân Minh; Bình định sơn hà
Vua truyền ông viết “Bình Ngô Đại Cáo”
Một áng văn chương, cổ kim tuyệt hảo
Nét sử oai hùng, hậu thế soi chung
Vua hiểu lòng ông, một vị tôi trung
Trọng mến ông, là Công Thần Khai Quốc
Phong tặng chức Quan Phục Hầu hiển tước!

Biết vua thương, nhưng quan lại ghét ghen!
Ông xin lui về, ở Lệ Chi Viên
Sống ẩn dật, với nàng hầu Thị Lộ!
Vua Lê Lợi, thụ mệnh trời, vắn số
Trị vì sáu năm, Ngài đã băng hà
Hoàng tử nối ngôi, kém đức vua cha
Lê Thái Tông (3), vị hôn quân, mê gái!



Một buổi, ngự hành tới thăm Nguyễn Trãi
Nhác thấy Thị Lộ, sắc nước hương trời
Đã chẳng kể gì, lễ nghĩa vua tôi
Bắt ép nàng, phải theo hầu xa giá
Đêm Gia Bình (4), vua truy hoan thái quá!
Bị thượng mã phong, đột tử trên yên!

Tội giết vua, đổ xuống Lệ Chi Viên!
Để thỏa lòng, các quan triều ganh ghét
Than ôi! Nguyễn Trãi Trung Thần bị giết!
Cả ba đời dòng tộc, phải chết theo
Nỗi oan khiên, đến mờ mịt trời cao
Điểm nhơ nhuốc, muôn đời ghi sử sách!

Vua Lê Thánh Tông (5), về sau đặc cách
Ban dụ “ân xá”, cho Cố Trung Thần
Hành động vớt vát, song chẳng cân phân,
Bởi “ân xá” thì vẫn là “có tội”!
Đèn Công lý, không thể nào mờ tối!
Cuộc đời Nguyễn Trãi, sáng tựa vì sao!
Trái tim ông, có nhật nguyệt soi vào!
Phật tại tâm; Chân thân ông là Phật!
–Xin đốt nén hương, giải trừ u uất (6)
Giải nỗi oan chất ngất “Lệ Chi Viên”! (7)

Trần Quốc Bảo
Richmond, Virginia

Tác giả ghi chú:

(1) Lệ Chi Viên: tên một trang trại nhỏ ở Côn Sơn, Huyện Chí Linh, Tỉnh Bắc Ninh, nơi hưu trí của vị Đại Công Thần Nguyễn Trãi. (Tài liệu tham khảo: Việt Nam Sử Lược – Trần Trọng Kim; quyển 1, trang 217–264) (Tranh: unescovietnam.vn).

(2) Lê Lợi (1384–1433) quê làng Lam Sơn, phủ Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa; 10 năm đánh đuổi quân Tàu (1418–1427); Lên ngôi vua, tức Lê Thái Tổ, trị vì được 6 năm (1428–1433); Thọ 49 tuổi.

(3) Lê Thái Tông (1423–1442) con của Lê Lợi; nối ngôi cha, khi lên làm vua năm 1434, mới có 11 tuổi; xảy ra vụ Lệ Chi Viên, rồi băng hà năm 1442; Thọ 20 tuổi.

(4) Gia Bình là tên Huyện Gia Bình, thuộc tỉnh Bắc Ninh.

(5) Lê Thánh Tông (1441–1497) lên ngôi vua năm 1460, trị vì được 38 năm(1460–1497) thọ 56 tuổi, Ngài là vị Hoàng Đế anh minh nhất đời Hậu Lê.

(6) Ở Việt Nam, có 2 Đền thờ Nguyễn Trãi: a) Đền Ông Nghè Quan Phục Hầu (thường gọi Đền Nghè) ở triền Núi Nưa (Na sơn) Phủ Nông Cống, Tỉnh Thanh Hóa; b) Đền Thờ Đại Thánh Nguyễn Trãi, tại làng Nhị Khê, Huyện Thường Tín–Hà Nội.

(7) Về vụ án “Lệ Chi viên”, “Đại Việt sử ký toàn thư” (trang 404) chép:

Tháng 8, ngày mồng 4, vua về đến vườn Vải huyện Gia Định, bỗng bị bạo bệnh rồi băng. Trước đây, vua thích vợ của Thừa chỉ Nguyễn Trãi là Nguyễn Thị Lộ, người rất đẹp, văn chương rất hay, gọi vào cung phong làm Lễ nghi học sĩ, ngày đêm hầu bên cạnh. Đến khi đi tuần miền đông, xa giá về tới vườn Vải, xã Đại Lại, ven sông Thiên Đức, vua thức suốt đêm với Nguyễn Thị Lộ rồi băng, các quan bí mật đưa về. (–qua trang 405–) Ngày mồng 6 về tới kinh, nửa đêm đem vào cung rồi mới phát tang. Mọi người đều nói là Nguyễn Thị Lộ giết vua.

Ngày 16 giết Hành khiển Nguyễn Trãi và vợ là Nguyễn Thị Lộ, bắt tội đến ba họ.

Trước đây, Nguyễn Thị Lộ ra vào cung cấm, Thái Tông trông thấy rất ưa, liền cợt nhả với thị. Đến đây, vua đi tuần về miền Đông, đến chơi nhà Trãi rồi bị bạo bệnh mà mất, cho nên Trãi bị tội ấy.

Trang thơ Trần Quốc Bảo